Ο διεθνής αγγλικός όρος Gaslighting προέρχεται από το βρετανικό θεατρικό έργο «Gas Light» του Patrick Hamilton το 1938, όπου ένας σύζυγος προσπαθεί να τρελάνει τη σύζυγό του μέσα από διάφορες τεχνικές, για να αμφισβητήσει η ίδια τη λογική της.
Πρόκειται για μια επικίνδυνη απόπειρα χειραγώγησης, η οποία κάνει το θύμα να αμφιβάλλει για τα συναισθήματα του. Συνήθως ως πρακτική προκύπτει σε άνισες προσωπικές σχέσεις και οι «δράστες» ενεργοποιούν τα φυλετικά στερεότυπα για να επιτύχουν τον σκοπό τους. Ένα σαφές παράδειγμα είναι η στερεοτυπική αντίληψη ότι οι γυναίκες είναι πολύ συναισθηματικές και δεν μπορούν να ελέγξουν τα συναισθήματά τους. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται από τους κοινωνιοπαθείς και ναρκισσιστές.
Αυτά τα άτομα συστηματικά υπερβαίνουν τα κοινωνικά ήθη, παραβιάζουν τους νόμους, και εκμεταλλεύονται τους υπολοίπους, αλλά επίσης κοινό τους χαρακτηριστικό είναι ότι είναι πειστικοί ψεύτες, μερικές φορές με σαγηνευτικό τρόπο, και με διαρκή άρνηση πως έχουν κάνει κάτι κακό. Έτσι, βάση αυτής της τακτικής, όσοι έχουν υποστεί κακοποίηση από αυτούς ενδεχομένως κατόπιν θα οδηγηθούν στο να αμφισβητήσουν την ίδια την αντίληψη τους.
Πότε αντιλαμβανόμαστε το gaslighting
Συνήθως η συγκεκριμένη πρακτική συμβαίνει σταδιακά και αρχικά μπορεί να μην αξιολογηθεί σωστά από το θύμα, να κρίνει δηλαδή τα περιστατικά ασήμαντα. Όμως, με το πέρασμα του χρόνου η γυναίκα αισθάνεται μπερδεμένη και αγχωμένη, καθώς δε μπορεί να αντιληφθεί τι συμβαίνει γύρω της.
Οι τεχνικές χειραγώγησης
Το gaslighting είναι δύσκολα αναγνωρίσιμο, μια που οι τεχνικές χειραγώγησης του ποικίλλουν. Κάποιες από αυτές είναι:
Η άρνηση της πραγματικότητας: Στη συγκεκριμένη τεχνική συνήθως ο δράστης προσποιείται πως δεν θυμάται κάτι που έκανε ή είπε ή πως έγιναν πραγματικά κάποια γεγονότα.
Η υποβάθμιση ενός θέματος με σκοπό να πιστέψει το θύμα πως οι σκέψεις, τα όρια και οι απόψεις του δεν έχουν τόση σημασία.
Η έλλειψη κατανόησης και συνεννόησης: Ο δράστης αρνείται να συζητήσει, να ακούσει τα συναισθήματα του θύματος, αλλά και να μοιραστεί τα δικά του.
Η αλλαγή του θέματος συζήτησης με στόχο τον έλεγχο της κατάστασης, με φράσεις όπως:
Οι προτάσεις που θα πρέπει να σας βάλουν σε σκέψεις
1.«Αυτό δεν συνέβη ποτέ»
Οι άνθρωποι που χειραγωγούν με αυτόν τον τρόπο, συνήθως κάνουν ή λένε κάτι καταχρηστικό και στη συνέχεια το αρνούνται, ώστε να σπείρουν αμφιβολίες στο θύμα τους. Έτσι το θύμα αρχίζει να αμφισβητεί τα λεγόμενά του και βασίζεται όλο και περισσότερο στην «πραγματικότητα» που χειρίζεται ο θύτης. Αυτό αυξάνει επίσης την αίσθηση της εξάρτησης από τον κακοποιητή.
2. «Είσαι πολύ ευαίσθητη»
Εάν προσπαθήσει το θύμα να εκφράσει τον πόνο ή την απογοήτευσή του, τότε θα αντιμετωπίσει μια σκληρή στάση από το θύτη του. Τα άτομα που χρησιμοποιούν το gaslighting ως τακτική χειραγώγησης συνήθως υποτιμούν τα συναισθήματα των άλλων και προσπαθούν να κάνουν τα θύματά τους να απολογούνται και να νιώθουν ότι πρέπει να υπερασπιστούν τον εαυτό τους.
3. «Είσαι τρελή και αυτό το πιστεύουν όλοι, όχι μόνον εγώ»
Με την πάροδο του χρόνου, η παραμόρφωση της πραγματικότητας κάνει το θύμα να αμφισβητεί τη δική του λογική. Ένας κακοποιός μπορεί επίσης να προσπαθήσει να πείσει τους φίλους και την οικογένεια του θύματος ότι είναι ψυχικά ασταθείς για να το δυσφημίσει και να δημιουργήσει απόσταση μεταξύ αυτού και των αγαπημένων του προσώπων.
4. «Δεν θυμάσαι καλά»
Όλοι έχουμε στιγμές που δεν θυμόμαστε με λεπτομέρειες μια συγκεκριμένη συνομιλία. Ωστόσο, ένας κακοποιητής θα επικεντρωθεί στο να κάνει το θύμα να αμφιβάλλει για τη μνήμη του και για τα πάντα. Όταν το θύμα αρχίσει να αμφιβάλει για τα πάντα ο θύτης έχει τον πλήρη έλεγχο.
5. «Λυπάμαι αν νομίζεις ότι σε πλήγωσα».
Από κάποιες γυναίκες αυτό ίσως να φαίνεται ως φράση μεταμέλειας και συγγνώμης. Αλλά δεν είναι. Είναι ένας δόλιος τρόπος να παρακάμψει την ευθύνη για κάθε πόνο που έχει προκαλέσει και παράλληλα να κατηγορήσει το θύμα του για εσφαλμένη ερμηνεία της κατάστασης. Αυτό μπορεί να οδηγήσει το θύμα στο να μην εμπιστεύεται την κρίση του και τις δικές του αντιδράσεις.
6. «Έπρεπε να ήξερες πώς θα αντιδρούσα».
Πρόκειται για έναν δόλιο τρόπο που χρησιμοποιεί ο θύτης ώστε να απομακρύνει κάθε ευθύνη από τον εαυτό του και να τη μετατοπίσει στο θύμα του.
Τι μπορείς να κάνεις αν αναγνωρίζεις τη συμπεριφορά gashlighting
Είναι αρκετά δύσκολο να καταλάβεις ότι υφίστασαι gaslighting, από τη στιγμή που θα φτάσεις να αμφισβητείς την κρίση σου. Ωστόσο, είναι πολύ σημαντικό να μην δέχεσαι άκριτα τα όσα σου λένε, ιδίως όταν υποπτεύεσαι ότι υφίστασαι κάτι τέτοιο. Σκέψου τα όλα από την αρχή και κατανόησε τα συναισθήματά σου. Εάν δυσκολεύεσαι, μπορείς να ζητήσεις τη γνώμη κάποιου δικού σου ανθρώπου ή ακόμα καλύτερα, κάποιου ειδικού
(Να σημειωθεί ότι οι συμπεριφορές αυτές για να χαρακτηριστούν gaslighting θα πρέπει να είναι συνεχείς και σταθερές, να καθορίζουν τη σχέση κι όχι να συμβαίνουν απλώς μια φορά).
Με τη συνεργασία της Αλεξάνδρας Πάλλη ( ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια. & Διδάκτωρ Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών – ΕΚΠΑ)
Διάβασε ακόμα: Γυναικοκτονίες: Το μαύρο ημερολόγιο!
