Τι είναι οι ψυχαναγκασμοί που τόσο συχνά ακούμε; Συνηθίζουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο χαριτολογώντας, αλλά η αλήθεια είναι ότι στην πραγματικότητα δεν έχει καθόλου πλάκα! Ο ψυχαναγκασμός (ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και OCD στα αγγλικά) ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές και χαρακτηρίζεται από την παρουσία ιδεοληψιών ή έμμονων ιδεών. Οι ιδεοληψίες ή έμμονες ιδέες, είναι σκέψεις ή αλληλουχίες σκέψεων με λογικό συνήθως περιεχόμενο, τις οποίες ο ασθενής αισθάνεται αναγκασμένος να επαναλαμβάνει συχνά κατά τη διάρκεια της ημέρας. Συνήθως μάλιστα υπάρχει ένας μαγικός αριθμός επαναλήψεων που πρέπει να γίνονται κάθε φορά.
Να διευκρινίσουμε ωστόσο, πως δεν έχουν όλοι βαριάς μορφής OCD. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν αυτές τις μικρές, σπαστικές, εμμονικές σκέψεις που τους βασανίζουν λίγο στην καθημερινότητά τους. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό καθώς το 94% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει βιώσει παρεμβαίνουσες και ενοχλητικές σκέψεις τουλάχιστον για ένα διάστημα της ζωής του.
Γιατί έχουμε αυτές τις σκέψεις;
Ο εγκέφαλός μας είναι μια αξιοθαύμαστη μηχανή, όμως μερικές φορές μας τροφοδοτεί με σκέψεις που δεν χρειάζεται ή δεν θέλουμε να κάνουμε. «Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μια πολύ δημιουργική μηχανή που μας καθοδηγεί!», μας λέει ο Δρ. Simon Rego, Διευθυντής Εκπαίδευσης και Ψυχολογίας, και του Εκπαιδευτικού Προγράμματος CBT στο Montefiore Medical Center/Albert Einstein College of Medicine. «Αυτό που κάνει ουσιαστικά, είναι να γεννά σκέψεις όλων των ειδών. Μερικές είναι πολύ δημιουργικές και υπέροχες. Αλλά, δυστυχώς, κάποιες είναι παράλογες και άχρηστες, ενώ άλλες μπορεί να είναι πολύ δυσάρεστες και να μας στρεσάρουν».
Αυτές οι σκέψεις έχουν πολύ βαθιές ρίζες που φτάνουν στους προγόνους μας και τους εγκεφαλικούς μηχανισμούς που είχαν αναπτύξει για να επιβιώσουν. «Στην εξελικτική ιστορία της κοινωνίας μας, η σημερινή μας γενιά είναι το υποπροϊόν των προηγούμενων γενεών που… το έπαιξαν πιο συντηρητικά», εξηγεί ο Rego. «Κάθε επόμενη γενιά επιβίωσε επειδή ο εγκέφαλος έλεγε, “πρόσεχε, άκου!”».
Για να φέρουμε ένα παράδειγμα από το σήμερα: Η συνήθεια να πλένουμε κατά τη διάρκεια της Covid-19 συνέχεια τα χέρια μας, ακόμη κι όταν δεν έχουμε πιάσει κάτι… επικίνδυνο είναι ένα μικρό δείγμα ψυχαναγκασμού.
Πως ξέρω αν είναι ψυχαναγκασμοί ή απλές ενόχλησεις;
Οι ανεπιθύμητες, παρεμβατικές σκέψεις μπορεί να είναι ενοχλητικές, αλλά ακόμα και οι πιο περίεργες σκέψεις που περνάνε από το μυαλό μας, είναι στην πραγματικότητα συνηθισμένες. «Το σοβαρότερο πράγμα που πρέπει να κατανοήσει κανείς είναι ότι οι εμμονές είναι φυσιολογικές», μας λέει ο Rego. «Δεν υπάρχει τίποτα παθολογικό στο να βιώνεις μια εμμονική σκέψη».
Οι σκέψεις από μόνες τους δεν είναι τίποτα, η αντίδρασή μας σε αυτές είναι το ανησυχητικό. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι σε θέση να απομακρύνουν τις ενοχλητικές αλλά καλοήθεις σκέψεις, αλλά για εκείνους που υποφέρουν από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD), ο συντονισμός αυτών των «εισβολών» μπορεί να είναι πολύ πιο δύσκολος.
Πολλές φορές χρησιμοποιούμε τη φράση «έχω εμμονή με το τάδε» ή πειράζουμε κάποιον λέγοντάς του «είσαι εμμονικός», χωρίς όμως να εννοούμε στην πραγματικότητα κάτι από αυτά. Έχω εμμονή με κάτι σημαίνει με απλά λόγια πως εάν μου κολλήσει κάτι, επαναλαμβάνω μια σειρά πράξεων που θα ελαφρύνουν στιγμιαία το άγχος και τον πανικό που μου δημιούργησε η εμμονή μου. Αν, για παράδειγμα, μου κολλήσει ότι έχω ξεχάσει το θερμοσίφωνο ανοιχτό, μπορεί να γυρίσω πολλές φορές για να καθησυχάσω τις σκέψεις μου.
Οι περίεργες ή δυσάρεστες σκέψεις γενικά έρχονται και φεύγουν για τους περισσότερους ανθρώπους, αλλά σ’ εκείνους που ταλανίζονται επανειλημμένα από τις σκέψεις αυτές, η θεραπεία μπορεί να προσφέρει την ανακούφιση που το άτομο χρειάζεται τόσο πολύ. Ο Rego συνιστά ανεπιφύλακτα τη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η οποία εστιάζει σε μεγάλο βαθμό στη συζήτηση για θέματα που αφορούν την καταπολέμηση της ιδεοψυχαναγκαστικής σκέψης.
Διαβάστε επίσης: Γιατί χαιρόμαστε τόσο όταν ρίχνει χιόνι;
