Ενώ τα περισσότερα τραγούδια αγάπης εμπνέονται από τις χαρές και τις στενοχώριες των ερωτικών σχέσεων, η αγάπη μεταξύ φίλων και γενικότερα η φιλία μπορεί να είναι εξίσου έντονη και περίπλοκη. Πολλοί άνθρωποι αγωνίζονται να κάνουν και να διατηρήσουν φιλίες, και μια διαμάχη με έναν στενό φίλο μπορεί να είναι τόσο επώδυνη, όσο ένας χωρισμός με έναν σύντροφο.
Παρά τις πιθανές παγίδες, τα ανθρώπινα όντα πάντα εκτιμούσαν τη φιλία. Καθώς ο 4ος αιώνας π.Χ. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης έγραψε: «Κανείς δεν θα επέλεγε να ζήσει χωρίς φίλους», ακόμα κι αν μπορούσε να έχει όλα τα άλλα καλά πράγματα.
Ο Αριστοτέλης είναι κυρίως γνωστός για την επιρροή του στην επιστήμη, την πολιτική και την αισθητική. είναι λιγότερο γνωστός για τα γραπτά του για τη φιλία. Ο αρχαίος Έλληνας στοχαστής ρίχνει πολύ φως στις σχέσεις. Αλλά ίσως αυτό δεν πρέπει να εκπλήσσει: Υπήρχαν ανθρώπινες φιλίες όσο υπήρχαν άνθρωποι.
Ιδού, λοιπόν, τρία μαθήματα φιλίας που μπορεί ακόμα να μας διδάξει ο Αριστοτέλης.
Η φιλία είναι αμοιβαία και αναγνωρισμένη
Το πρώτο μάθημα προέρχεται από τον ορισμό της φιλίας του Αριστοτέλη: αμοιβαία, αναγνωρισμένη καλή θέληση. Σε αντίθεση με τη γονεϊκότητα ή την αδελφότητα, η φιλία υπάρχει μόνο εάν αναγνωρίζεται και από τα δύο μέρη. Πρέπει και οι δύο να αναγνωρίζουν αυτή την αμοιβαία καλή θέληση. Όπως το θέτει ο Αριστοτέλης: «Για να είναι φίλοι… [τα μέρη] πρέπει να νιώθουν καλή θέληση ο ένας για τον άλλον, δηλαδή να εύχονται ο ένας το καλό του άλλου και να έχουν επίγνωση της καλής θέλησης του άλλου».
Ο Αριστοτέλης επεξηγεί αυτό το σημείο με ένα πρώιμο παράδειγμα μιας παρακοινωνικής σχέσης – ένα μονόπλευρο είδος σχέσης στο οποίο κάποιος αναπτύσσει φιλικά συναισθήματα για, και μάλιστα αισθάνεται ότι γνωρίζει, ένα δημόσιο πρόσωπο που δεν έχει γνωρίσει ποτέ. Ο Αριστοτέλης προσφέρει αυτό το παράδειγμα: Ένας φίλαθλος μπορεί να ευχηθεί σε έναν αθλητή και να αισθάνεται ότι επενδύει συναισθηματικά στην επιτυχία του. Επειδή όμως ο αθλητής δεν ανταποδίδει ούτε αναγνωρίζει αυτή την καλή θέληση, δεν είναι φίλοι.
Αυτό ισχύει τόσο σήμερα όσο και στην εποχή του Αριστοτέλη. Σκεφτείτε ότι δεν μπορείτε να γίνετε φίλοι στο Facebook με κάποιον εκτός και αν αποδεχτεί το αίτημα φιλίας σας. Αντίθετα, μπορείτε να είστε οπαδός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κάποιου χωρίς την αναγνώρισή του.
Ωστόσο, είναι ίσως πιο δύσκολο σήμερα να διακρίνουμε τις φιλίες από τις παρακοινωνικές σχέσεις. Όταν οι δημιουργοί περιεχομένου μοιράζονται λεπτομέρειες για την προσωπική τους ζωή, οι ακόλουθοί τους μπορεί να αναπτύξουν μια μονόπλευρη αίσθηση οικειότητας. Γνωρίζουν πράγματα για τον δημιουργό που, πριν από την άφιξη των social media, θα τα γνώριζε μόνο ένας στενός φίλος.
Η δημιουργός μπορεί να νιώθει καλή θέληση προς τους οπαδούς της, αλλά αυτό δεν είναι φιλία. Η υπεραξία δεν είναι πραγματικά αμοιβαία αν το ένα μέρος το αισθάνεται προς ένα άτομο ενώ το άλλο το αισθάνεται προς μια ομάδα. Με αυτόν τον τρόπο, ο ορισμός της φιλίας του Αριστοτέλη προσδίδει σαφήνεια σε μια μοναδικά σύγχρονη κατάσταση.
Τρία είδη φιλίας
Εξετάστε τη διάκριση του Αριστοτέλη μεταξύ τριών ειδών φιλίας: φιλίες που βασίζονται στη χρησιμότητα, στην ευχαρίστηση και φιλίες με βάση τον χαρακτήρα. Το καθένα προκύπτει από αυτό που εκτιμάτε στον φίλο: τη χρησιμότητά του, την ευχαρίστηση της παρέας του ή τον καλό του χαρακτήρα.
Ενώ η φιλία που βασίζεται σε χαρακτήρες είναι η υψηλότερη μορφή, μπορείτε να έχετε μόνο λίγους τέτοιους οικείους φίλους. Χρειάζεται πολύς χρόνος για να γνωρίσετε τον χαρακτήρα κάποιου και πρέπει να περάσετε πολύ χρόνο μαζί για να διατηρήσετε μια τέτοια φιλία. Δεδομένου ότι ο χρόνος είναι περιορισμένος πόρος, οι περισσότερες φιλίες θα βασίζονται στην ευχαρίστηση ή στη χρησιμότητα.
Μερικές φορές οι μαθητές μου διαμαρτύρονται ότι οι σχέσεις χρησιμότητας δεν είναι πραγματικά φιλίες. Πώς μπορούν δύο άνθρωποι να είναι φίλοι αν χρησιμοποιούν ο ένας τον άλλον; Ωστόσο, όταν και τα δύο μέρη κατανοούν τη φιλία τους με τον ίδιο τρόπο, δεν εκμεταλλεύονται, αλλά μάλλον ωφελούν αμοιβαία το ένα το άλλο. Όπως εξηγεί ο Αριστοτέλης: «Οι διαφορές μεταξύ φίλων προκύπτουν πιο συχνά όταν η φύση της φιλίας τους δεν είναι αυτή που νομίζουν ότι είναι».
Εάν η σύντροφός σας πιστεύει ότι κάνετε παρέα επειδή απολαμβάνετε τη συντροφιά της, ενώ στην πραγματικότητα κάνετε παρέα επειδή είναι καλή στο να εξηγεί τους λογισμούς, μπορεί να ακολουθήσουν πληγωμένα συναισθήματα. Αλλά αν καταλαβαίνετε και οι δύο ότι κάνετε παρέα για να βελτιώσετε τον βαθμό του λογισμού σας και εκείνη τη συγγραφή, μπορείτε να αναπτύξετε αμοιβαία καλή θέληση και σεβασμό για τα δυνατά σημεία του άλλου.
Πράγματι, η περιορισμένη φύση μιας φιλίας χρησιμότητας μπορεί να είναι ακριβώς αυτό που την κάνει ευεργετική. Σκεφτείτε μια σύγχρονη μορφή φιλίας χρησιμότητας: την ομάδα υποστήριξης συνομηλίκων. Δεδομένου ότι μπορείτε να έχετε μόνο έναν μικρό αριθμό φίλων που βασίζονται στο χαρακτήρα, πολλοί άνθρωποι που αντιμετωπίζουν τραύματα ή παλεύουν με χρόνιες ασθένειες δεν έχουν στενούς φίλους που εργάζονται μέσα από αυτές τις εμπειρίες.
Τα μέλη της ομάδας υποστήριξης είναι μοναδικά τοποθετημένα για να βοηθήσουν το ένα το άλλο, ακόμα κι αν έχουν πολύ διαφορετικές προσωπικές αξίες και πεποιθήσεις. Αυτές οι διαφορές μπορεί να σημαίνουν ότι οι φιλίες δεν βασίζονται ποτέ στον χαρακτήρα. Ωστόσο, τα μέλη της ομάδας μπορεί να αισθάνονται βαθιά καλή θέληση το ένα προς το άλλο.
Εν ολίγοις, το δεύτερο μάθημα του Αριστοτέλη είναι ότι υπάρχει μια θέση για κάθε είδος φιλίας και ότι μια φιλία λειτουργεί όταν υπάρχει μια κοινή κατανόηση της βάσης της.
Η φιλία είναι σαν τη φυσική κατάσταση
Τέλος, ο Αριστοτέλης έχει να πει κάτι πολύτιμο για το τι κάνει τις φιλίες να διαρκούν. Ισχυρίζεται ότι μια φιλία, όπως και η φυσική κατάσταση, είναι μια κατάσταση ή διάθεση που πρέπει να διατηρείται με δραστηριότητα: Όπως η φυσική κατάσταση διατηρείται με τακτική άσκηση, έτσι και η φιλία διατηρείται κάνοντας πράγματα μαζί. Τι συμβαίνει, λοιπόν, όταν εσείς και ο φίλος σας δεν μπορείτε να συμμετάσχετε σε δραστηριότητες φιλίας; Ο Αριστοτέλης γράφει:
«Οι φίλοι που είναι… χωρισμένοι δεν είναι ενεργά φιλικοί, αλλά έχουν τη διάθεση να είναι έτσι. Γιατί ο χωρισμός δεν καταστρέφει τη φιλία απολύτως, αν και εμποδίζει την ενεργό άσκησή της. Εάν, ωστόσο, η απουσία παραταθεί, φαίνεται να προκαλεί το ίδιο το φιλικό συναίσθημα να ξεχαστεί».
Η σύγχρονη έρευνα το υποστηρίζει: Η κατάσταση της φιλίας μπορεί να παραμείνει ακόμη και χωρίς φιλικές δραστηριότητες, αλλά αν αυτό συνεχιστεί αρκετά, η φιλία θα εξασθενίσει. Μπορεί να φαίνεται ότι η άποψη του Αριστοτέλη έχει γίνει λιγότερο επίκαιρη, καθώς οι τεχνολογίες επικοινωνίας – από την ταχυδρομική υπηρεσία μέχρι το FaceTime – κατέστησαν δυνατή τη διατήρηση φιλιών σε μεγάλες αποστάσεις.
Αλλά ενώ ο φυσικός χωρισμός δεν σημαίνει πλέον το τέλος μιας φιλίας, το μάθημα του Αριστοτέλη παραμένει αληθινό. Η έρευνα δείχνει ότι, παρά την πρόσβαση σε τεχνολογίες επικοινωνίας, τα άτομα που μείωσαν τις φιλικές τους δραστηριότητες κατά το πρώτο έτος της πανδημίας COVID-19 παρουσίασαν αντίστοιχη μείωση στην ποιότητα των φιλιών τους.
Σήμερα, όπως και στην αρχαία Αθήνα, οι φιλίες πρέπει να διατηρούνται με τη συμμετοχή σε φιλικές δραστηριότητες. Ο Αριστοτέλης δεν μπορούσε να φανταστεί τις σημερινές τεχνολογίες επικοινωνίας, την έλευση των διαδικτυακών ομάδων υποστήριξης ή τα είδη των παρακοινωνικών σχέσεων που γίνονται δυνατά από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ωστόσο, παρά τους τρόπους με τους οποίους έχει αλλάξει ο κόσμος, η γραφή του Αριστοτέλη για τη φιλία συνεχίζει να έχει απήχηση.
Photo Credit: Ivan Pantic/ IStock
Διαβάστε επίσης:
Φοβάσαι το αεροπλάνο; Έτσι θα το ξεπεράσεις
Best of Internet
