Μια φράση που ακούω συνέχεια: Γιατί είμαστε ακόμα ρατσιστές; Αρχικά ρατσισμός στην κυριολεξία σημαίνει μίσος ή φόβος για άτομα που ανήκουν σε φυλές διαφορετικές από τη δική μας, καθώς και η εχθρική ή και υποτιμητική στάση απέναντί τους, οι συστηματικοί περιορισμοί και οι διακρίσεις εις βάρος τους. Τα παραπάνω συνδέονται με την πεποίθηση ότι οι φυλές από τις οποίες προέρχονται, είναι κατώτερες από τη δική μας. Κατ’ επέκταση όμως ο όρος χρησιμοποιείται με τις ανάλογες αιτιάσεις και συμπεριφορές και για άτομα διαφορετικά από εμάς.
Θα σταματήσουμε όμως να είμαστε ποτέ ρατσιστές; Ρατσισμός είναι να μισείς κάτι που τυχαία δεν είσαι, λένε. Η κοινωνική ψυχολόγος του Yale Jennifer Richeson εξηγεί με απλά λόγια τι προκαλεί τον ρατσισμό: «Κατά κάποιο τρόπο είναι αρκετά απλό. Οι άνθρωποι μαθαίνουν ό,τι τους διδάσκει η κοινωνία και η κουλτούρα στην οποία μεγαλώνουν και αναπτύσσονται. H αλήθεια είναι πως εάν ένας γονέας δεν ασχοληθεί ενεργά με το να μάθει το παιδί του να μην είναι ρατσιστής, σίγουρα αυτό θα γίνει και δεν θα φταίει το ίδιο! Αυτό δεν είναι προϊόν κάποιας ριζωμένης κακίας που καλλιεργείται. Προέρχεται από το περιβάλλον, τον αέρα που μας περιβάλλει».
Η Richenson συγκρίνει τον ενστικτώδη σχηματισμό προκαταλήψεων των παιδιών με το παράδειγμα ενός μαθητή σε ένα νέο σχολείο: «Όταν φτάσεις σε ένα νέο γυμνάσιο προσπαθείς ενστικτωδώς να καταλάβεις ποιος είναι κουλ, ποιος όχι, ποιος είναι το φυτό της τάξης, ποιος δέχεται bullying; Τα παιδιά πραγματοποιούν απίστευτα γρήγορα αυτούς τους συσχετισμούς», είπε.
Εμείς και αυτοί
«Η νοοτροπία “εμείς-αυτοί” είναι δυστυχώς ένα βασικό κομμάτι της βιολογίας μας», λέει ο καθηγητής ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, Eric Knowles. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι οι άνθρωποι έχουν μια ριζωμένη ακόμη και εξελιγμένη τάση προς τους ανθρώπους που ανήκουν στη λεγόμενη «ομάδα» μας». Ουσιαστικά εξηγεί πως οι άνθρωποι τείνουμε να ακολουθούμε, να συμπαθούμε, να εμπιστευόμαστε περισσότερο άτομα με τα οποία μοιραζόμαστε κοινά χαρακτηριστικά όπως είναι το χρώμα μας ή η ιστορία μας ή ο πολιτισμός μας κλπ. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο ορίζουμε αυτές τις ομάδες και η τάση να δημιουργούμε διαχωρισμούς σε φυλετικές γραμμές, είναι κοινωνικό, όχι βιολογικό χαρακτηριστικό, πρόσθεσε. «Μπορούμε να τραβήξουμε τα όρια με διάφορους τρόπους που μας λέει η κοινωνία», είπε.
Πότε ο ρατσισμός μας ωθεί να βιαιοπραγήσουμε
«Ο κυριότερος παράγοντας που μπορεί να μας φτάσει στη βία, είναι η έκθεση σε ένα συγκεκριμένο είδος ιδεολογίας», λέει ο Knowles. «Οι περισσότεροι άνθρωποι- αν όχι όλοι- έχουμε προκαταλήψεις που άλλες τις καταλαβαίνουμε κι άλλες δεν τις έχουμε εξετάσει ή συνειδητοποιήσει και μερικοί μπορεί να τρέφουν συναισθήματα φόβου ή δυσαρέσκειας που δεν εκφράζουν δημόσια. Αλλά όταν οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με μια οργανωμένη ιδεολογία που δίνει αξία ή εξυμνεί μια διαομαδική πάλη σαν αγώνα φυλής – μετατρέπει τις καθημερινές προκαταλήψεις των ανθρώπων σε κάτι εντελώς πιο βίαιο». Ουσιαστικά, όταν τείνεις να έχεις κάποιες προκαταλήψεις, τείνεις και να ενημερώνεσαι ή να διαβάζεις αποκλειστικά κείμενα ή βιβλία από ομοϊδεάτες, ενώ ταυτόχρονα κατατάσσεις τον εαυτό σου σε μια ομάδα.
Θα εξαφανιστεί ποτέ ο ρατσισμός;
Μάλλον όχι! Μπορεί η νέα γενιά να είναι πιο προοδευτική από τις προηγούμενες όμως όσο υπάρχουν διαφορετικοί άνθρωποι θα υπάρχει και ρατσισμός. Όπως λέει και η Richenson: «Μπορείς να δημιουργήσεις όσους νόμους θες που προωθούν την ισότητα αλλά ο ρατσισμός θα έχει πραγματικά εξαλειφθεί όταν δεν θα χρειάζεται πλέον να κάνεις ένα σωρό νέους νόμους για το πώς να μην κάνεις διακρίσεις…»
