Είναι ένα ερώτημα που πολλές φορές μας κάνει να απορούμε… Γιατί γυρνάς αφού σε χτυπάει; Γιατί γυρνάς αφού σε κακομεταχειρίζεται; Τι είναι αυτό που οδηγεί μια γυναίκα να γυρνάει πίσω σε αυτόν που την ταπείνωσε;
Είναι ένα θέμα που δεν γράφεται πολύ γιατί το κίνημα του #metoo έχει τα θετικά του αλλά έχει και τα αρνητικά του. Το θετικό είναι ότι έδωσε δύναμη σε πολλές γυναίκες να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους και να βγουν μπροστά, να δείξουν τους κακοποιητές τους και να φύγουν από αυτούς. Από την άλλη όμως δεν υπάρχει κάποια αναφορά για τη γυναίκα-θύμα που επιστρέφει ξανά σε αυτόν που τη δέρνει, τη βιάζει ή τη βρίζει- γιατί η γυναίκα πρέπει να είναι πάντα το θύμα που βρίσκει τη δύναμη να αντισταθεί, να καταγγείλει και να διεκδικήσει τη ζωή της. Έτσι λέει το αφήγημα.
Αυτό θυμίζει λίγο τις ιστορίες με τις πριγκίπισσες που πάντα τελειώνουν όταν ο πρίγκιπας τις παντρεύεται και ποτέ δεν βλέπουμε τι γίνεται μετά. Σα να είναι κακό να πούμε ότι είναι λάθος να γυρνάς σε αυτόν που σε κακοποιεί γιατί θα το ξανακάνει. Γιατί ελάχιστοι μιλούν για εκείνες που γύρισαν; Χαλάνε το αφήγημα της ενδυνάμωσης; Μήπως ενδόμυχα κάποιος σκέφτεται «τα θέλουν και τα παθαίνουν;» γιατί δεν ακούμε πουθενά για τις γυναίκες που λύγισαν στην αδυναμία τους και τις κρύβουμε κάτω από το χαλί;
Πολλά θύματα επιστρέφουν σε κακοποιητικές σχέσεις επειδή οδηγούνται από τις βασικές ανάγκες της ζωής. Δεν είναι οικονομικά ασφαλείς, δεν έχουν πού να πάνε και δεν θέλουν να ζήσουν σε ειδικές μονάδες. Είναι σουρεαλιστικό να βλέπεις μια γυναίκα με πρησμένο πρόσωπο και μαύρα μάτια να περιγράφει τις ανέσεις ενός σπιτιού όπου είναι ουσιαστικά η φυλακή της – ωστόσο παρατηρείται συχνά σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας. Άλλα θύματα επιστρέφουν επειδή τους λείπουν τα παιδιά τους, τα κατοικίδια ή ο κοινωνικός κύκλος που μοιράζονται με τον θύτη. Ουσιαστικά τους λείπει η ρουτίνα τους καθώς αυτά τα άτομα είναι συνήθως βαθιά εξαρτησιακά.
Έπειτα, όσες δημοσιεύσεις και repost κι αν γίνονται στα social media που υποστηρίζουν τα θύματα, το ίδιο το σύστημα υποστήριξης είναι στην πραγματικότητα είτε ελλιπές είτε (συνήθως) ανύπαρκτο. Πολλά θύματα δεν βρίσκουν ούτε ψυχολογική ούτε οικονομική υποστήριξη, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που δέχονται bullying του τύπου «άφησες το σπίτι και την οικογένειά σου», «άφησες τον άντρα σου», «τι μάνα είσαι εσύ» που προέρχεται κυρίως από τον κύκλο του κακοποιητή. Επιπλέον, υπάρχουν ελάχιστες οργανωμένες δομές που μπορούν ουσιαστικά να βοηθήσουν τις γυναίκες να ξεφύγουν πραγματικά.
Φυσικά υπάρχουν και οι περιπτώσεις που απλά γυρνούν επειδή θέλουν. Επειδή μπορεί να έχουν συνηθίσει τόσο την κακοποίηση, ίσως από παιδιά, που νομίζουν ότι οι άνθρωποι λύνουν τις διαφορές τους με ξύλο. Υπάρχει και αυτό-ναι! Όσο κι αν μας χαλάει το αφήγημα του θύματος. Υπάρχουν οι γυναίκες που κακοποιούνται από μικρά παιδιά και πλέον η άμυνά τους είναι να κακοποιούν και οι ίδιες.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορούν να σε οδηγήσουν πίσω στη βία. Οι περισσότερες γυναίκες έχουν αναπτύξει σύνδρομα αγάπης-μίσους ή και εξάρτησης με τους κακοποιητές τους. Και θα πούμε εδώ κάτι που όλοι έχουν στο πίσω μέρος του μυαλού τους: Πότε ξεκινάει να έχει ευθύνη το θύμα για αυτά που υφίσταται;
Η επιστημονική εξήγηση: Η ψυχολόγος Έττυ Βαρούχ αναλύει το λόγο που οι γυναίκες επιστρέφουν στον κακοποιητή τους
Είναι γεγονός ότι οι γυναίκες (και όχι μόνο, ας δούμε λίγο την υπόθεση Johnny Depp) επιστρέφουν συχνά στους κακοποιητές τους μετά από ένα ή και περισσότερα συμβάντα κακοποίησης. Πρέπει να καταλάβουμε οτι οι λόγοι που οδηγούν σε αυτό δεν είναι απλοί, είναι πολλοί και το φαινόμενο είναι πολυπαραγοντικό.
Δεν είναι κουτές ή αδύναμες αυτές οι γυναίκες και επιστρέφουν σε κάποιον που τις κακοποιεί. Πρέπει να το καταλάβουμε αυτό καλά ως κοινωνία γιατί με αυτές τις πεποιθησεις τους κάνουμε victim shaming και κάνουμε περισσότερο κακό παρά καλό.
Για να καταλάβουμε τους λόγους πρέπει να καταλάβουμε τον κύκλο της βίας και κάθε κακοποιητικής σχέσης.
Ο κακοποιητής δεν ξεκινάει να κακοποιεί το θυμα του με το καλημέρα στη σχέση τους. Έχει αφιερώσει πολύ χρόνο ώστε να κερδίσει το θύμα του, να το απομονωσει απο τον κοινωνικό του περίγυρο και να φροντίσει ώστε να είναι η μοναδική πηγή φροντίδας και στήριξης που έχει.
Επομένως όταν προβεί σε κακοποιητικές συμπεριφορές και πράξεις το θύμα 1) δεν έχει που να στραφεί για στήριξη αφού μεθοδικά ο κακοποιητής το έχει πείσει οτι μόνο εκείνον έχει στην ζωή αυτή που την νοιάζεται τόσο και 2) μέσα από την εξαρτητική σχέση που έχουν χτίσει, το θύμα πιστεύει κάθε φορά που γυρίζει (προσωρινά) μετανιωμένος ο θύτης ότι θα “αλλάξει, ότι ήταν μια στιγμή αδυναμίας- ότι το έκανε από την υπερβολική του αγάπη”, πιστεύει με άλλα λόγια το θύμα το ΤΙ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ η σχέση και όχι το ΤΙ ΕΙΝΑΙ στην πραγματικότητα, στο εδώ και τώρα.
Άλλοι λόγοι:
- Φόβος: Ο φόβος του να φύγουν με ο,τ ι αυτό συνεπάγεται είναι μεγαλύτερος από το να μείνουν.
- Έλεγχος: Τα θύματα πολλές φορές έχουν μια αίσθηση ελέγχου απέναντι στον κακοποιητή τους μένοντας στην σχέση. Ξέρουν τι να περιμένουν, ποια είναι τα σημάδια που εξοργίζουν τον σύντροφο τους και αρα πιστεύουν οτι έτσι τον ελέγχουν, Αν φύγουν φοβούνται ότι δεν ξέρουν πώς θα αντιδράσει και ότι αυτό μπορεί να ξεφύγει και έξω από το ζευγάρι και να κάνουν κακό και σε άλλα μέλη της οικογένειας (κάτι που συχνά οι κακοποιητές απειλούν το θύμα ότι θα κάνουν ούτως ή άλλως)
- Ενοχή: Το θύμα συχνά νιώθει ενοχές. Είτε επειδή πιστεύει ότι ο θύτης είναι άρρωστος και λυπάται να τον αφήσει έτσι, είτε επειδή μέσα από τον κύκλο της βίας που προαναφέραμε ο θύτης έχει χειριστικά πείσει το θύμα του ότι εκείνη ευθύνεται για τα ξεσπάσματα του, αφού δεν τα έχει με κανέναν άλλον εκτός από εκείνη.
- ΟΙκονομικοί: Συχνά τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας που επιστρέφουν στους κακοποιητές τους είναι γυναίκες που δεν είναι οικονομικά ανεξάρτητες. Αν υπάρχουν και παιδιά, αυτό είναι ένας μοχλός εκβιασμού που χρησιμοποιούν οι θύτες “Δεν έχεις που να πας, δεν θα μπορείς να μεγαλώσεις τα παιδιά μόνη σου”.
- Αυτοεικόνα: Νιώθουν ότι το αξίζουν. Ή καλύτερα διατυπωμένο, τα θύματα βιας δεν πιστεύουν οτι μπορεί να αξίζουν κάποιον που δεν τις κακοποιεί. Αυτο συμβαίνει συχνά αν έχουν μεγαλώσει και οι ίδιες σε ενα κακοποιητικό περιβάλλον ή σε ενα περιβάλλον με συναισθηματικά ανεπαρκείς φροντιστές.
Αυτό που λέω συχνά σε θεραπευομενες-ους μου: “Δεν σου αξίζει απλά ένα σπίτι που δεν περνάς άσχημα. Σου αξίζει ένα σπίτι στο οποίο νιώθεις ασφάλεια και περνάς καλά”.
Έττυ Βαρούχ, Ψυχοθεραπεύτρια- σύμβουλος ψυχικής υγείας, μέλος του American Psychological Association.
